Leegte is Graceland
Hebben we nou eigenlijk behoefte aan oases of aan woestijnen? Willen we nu uit de lockdown of toch nog even blijven? We zitten op een leerzaam grensvlak. Toen de lockdown net plaatsvond, wilden we dat het heel snel voorbij was. Nu de lockdown versoepeld wordt, vrezen sommigen van ons weer voor onze rust. Was de lockdown een oase of een woestijn? Was het leegte of lavenis? En wat is dan het festival De Grote Leegte? Wat biedt Graceland Festival daar deze zomer eigenlijk mee aan? Wat ontvangen we als we elkaar niets te bieden hebben?
Volgens de Staphorster dichter Koos Geerds ‘heeft God het land aan woestijnen, aan droge saaie humorloze praat, aan preken waar geen letter poëzie in staat, hij houdt van avontuur en donderjagen. Diep in zijn hart is God een oude zeepiraat.’ Voor Koos dus geen woestijnen. Dat terwijl de meest diep-gelovige kluizenaars uit de eerste eeuwen – ook wel Woestijnvaders genoemd – deze woestijn juist opzochten. Brouwerij Tongval brouwt bier dat hun namen draagt en Matthias Rouw schreef met een team een fantastisch boek daarover.
De woestijnvaders vonden in de door Koos Geerds verafschuwde saaie leegte, de ruimte om zich te richten op God. Ook Peter Rollins zoekt vervulling in die leegte. Volgende deze bekende Ierse filosoof, theoloog en dwarsdenker denkt de kerk heel vaak dat ze een oase moet zijn in de kurkdroge, zelfgerichte wereld, een baken van hoop, rivieren van vreugde en vrede en een bron van plezier. Hij zegt echter dat de kerk zichzelf daarmee niet goed heeft begrepen. De kerk hoort juist een woestijn te zijn in de ons omringende, overdonderende, murw-beukende oase van neonlicht. De wereld (en de kerk die ‘wereldgelijkvormig’ is geworden) belooft allerlei vrolijke vervulling. Terwijl juist de kerk ruimte kan bieden aan een besef van pijn, van leegte soms, van gebrokenheid en verlatenheid. En dat is onze troost en het goede nieuws, volgens hem.
Juist in de woestijn voel je dat je dorst hebt. Juist in de leegte weet je dat je leeft. Uit verveling wordt de kunst geboren, vraag het maar aan de makers onder ons. Kinderspel ontstaat na duizend keer dezelfde vraag: papa, mama, wat kan ik doen? Als zij het niet meer weten, ontstaat er iets nieuws. Creativiteit, schepping, godgelijkheid. Juist in de leegte.
Over het heiligste van het heiligste van het Joodse volk in Bijbelse tijden wordt gezegd dat het ‘niets’ bevat. De ark van het verbond bevat niets dan de twee stenen tafelen, die Mozes op de berg Horeb erin had gelegd. En wat vervult de tempel zodra die in gebruik wordt genomen? Een wolk. En ook een wolk is niets, of bijna niets. Mist. Je ziet het van een afstandje, maar ben je er dicht bij dan heeft het geen vorm en geen betekenis.
Ik ben dankbaar voor De Grote Leegte. Of we nu op campings anderhalve meter barbecues houden of dat we ons verschansen in de achtertuin omdat er een nieuwe piek is opgedoken: leegte heeft betekenis. Leegte is Graceland, een plek van genade – waar je vindt wat je zocht door niet meer te zoeken, waar je vervuld kunt worden zonder jezelf vol te stoppen, waar je ontvangt wat je alleen gegeven kan worden als je er niet meer om vraagt. Waar het goede al goed is, ook al ontbreekt er zo verschrikkelijk veel.
De leegte, de stilte, de verwondering: in dat alles beweegt zich de Godheid die zichzelf liet kennen in de geschiedenis van Mozes, Abraham, Jezus en ons.